ชมลูกว่าเก่ง ฉลาด มีผลเสีย? ปลูกฝังอย่างไรให้ลูกประสบความสำเร็จ

คลิกเพื่อแชร์

แม้การชมเชยจะเป็นหนึ่งในวิธีการสร้างความมั่นใจในตัวเองให้กับลูก แต่ทราบไหมคะว่าการ “ชมอย่างถูกวิธี” จะยิ่งช่วยปลูกฝังให้ลูกมี Growth Mindset ที่จะส่งผลต่อการเรียนที่ดีและความสำเร็จในอนาคต รวมไปถึงการเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่มีความสุขอีกด้วย

Fixed Mindset vs. Growth Mindset

การศึกษาเรื่อง Fixed Mindset (วิธีคิดแบบตายตัว) และ Growth Mindset (วิธีคิดแบบเติบโต) เริ่มเป็นที่รู้จักเมื่อ Dr. Carol Dweck ศาสตราจารย์ด้านจิตวิทยาจากมหาวิทยาลัยสแตนฟอร์ด โดย Dr. Carol ลองใช้คำชมเชยสองแบบในการวิจัยกับเด็กนักเรียน เพื่อศึกษาว่าเด็กทั้งสองกลุ่มมีการตอบสนองต่อคำชมเชยที่ต่างกันอย่างไร

จากการศึกษาดังกล่าว Dr. Carol ได้แบ่งวิธีคิดของเด็กออกเป็น 2 ประเภท คือ

Fixed Mindset (วิธีคิดแบบตายตัว) เด็กที่ได้รับคำชมที่เน้นผลลัพธ์ เช่น ได้รับคำชมว่าเก่งและมีความสามารถ

*เด็กกลุ่มนี้จะเชื่อว่าความฉลาดและความสามารถเป็นพรสวรรค์หรือเป็นสิ่งที่ติดตัวมาแต่กำเนิด และเปลี่ยนแปลงอะไรไม่ได้ เด็กแยกประเภทของคนว่าเป็นคนเก่ง-ไม่เก่ง หรือแข็งแรง-ไม่แข็งแรง ฯลฯ¹

Growth Mindset (วิธีคิดแบบเติบโต) เด็กที่ได้รับคำชมที่เน้นกระบวนการ เช่น ได้รับคำชมว่ามีความพยายามและไม่ท้อถอย

*เด็กกลุ่มนี้จะเชื่อว่าความฉลาดและความสามารถถูกสร้างขึ้นและพัฒนาได้ตลอดชีวิต โดยหากมีความพยายามและการฝึกฝน ทุกอย่างก็เป็นไปได้

วิธีคิดทั้งสองแบบยังมีลักษณะแตกต่างกันดังนี้

แนวคิดและวิธีการรับมือ	Fixed Mindset	Growth Mindset
...เมื่อเจอเรื่องท้าทาย	หลีกเลี่ยงความท้าทาย เพราะกลัวว่าตัวเองจะดูแย่ หากลองทำแล้วล้มเหลว เช่น ไม่ลองเล่นกีฬาบางประเภทเพราะคะเนไว้ล่วงหน้าว่าตนไม่น่าจะทำได้ดี	ยอมรับความท้าทาย และมองว่าเป็นสิ่งที่จะทำให้คนเราเติบโต
...เมื่อเจออุปสรรค	ยอมแพ้อย่างง่ายดายเมื่อเจออุปสรรค	ค่อยๆ ฝ่าฝันอุปสรรคอย่างไม่ย่อท้อ
...เมื่อได้รับคำวิจารณ์	ไม่ชอบคำจารณ์ และจะรู้สึกต่อต้านเมื่อได้คำวิจารณ์ในแง่ลบ	รับฟังคำวิจารณ์ทั้งทางบวกและทางลบ เพื่อนำไปปรับใช้ในอนาคต
...เมื่อเห็นความสำเร็จของคนอื่น	รู้สึกอิจฉาหรือเสียกำลังใจ	รู้สึกมีแรงบันดาลใจ สร้างแรงขับเพื่อพัฒนาตัวเองต่อไปเรื่อยๆ2

Growth Mindset ยังมีผลต่อการเข้าสังคมในโรงเรียนของลูกอีกด้วย โดยพบว่าเด็กที่มีวิธีคิดแบบนี้จะมีความเครียดน้อยกว่าเมื่อเจอปัญหาเด็กเกเรหรือต้องทำงานกลุ่มกับคนที่ไม่สนิท เพราะเด็กรู้สึกว่าทุกอย่าง (รวมถึงนิสัยของคน) สามารถเปลี่ยนแปลงและพัฒนาได้นั่นเอง³

วิธีปลูกฝังให้ลูกมี Growth Mindset

ถึงแม้แนวคิดของ Growth Mindset จะเป็นประโยชน์ต่อการดำเนินชีวิตทั้งในเด็กและผู้ใหญ่ แต่ตัว Dr. Carol เองก็ยอมรับว่าเราไม่มีทางมี Growth Mindset ได้ 100% อยู่ตลอดเวลา เพราะนี่เป็น “วิธีรับมือกับสถานการณ์ต่างๆ” ไม่ใช่ลักษณะนิสัยหรือตัวตนของเรา สิ่งที่สำคัญคือการนำแนวคิดนี้มาปรับใช้ในสถานการณ์ที่เหมาะสมต่างหาก³

อย่างไรก็ดี 5 ข้อต่อไปนี้ เป็นวิธีง่ายๆ ที่พ่อแม่สามารถนำมาใช้เพื่อสร้าง Growth Mindset ให้ลูกได้ค่ะ

1. ชมเชยลูกอย่างถูกวิธี

คุณพ่อคุณแม่ทุกต่างอยากให้ลูกรู้สึกว่าตนเองเป็นคนพิเศษ มีความสามารถทำบางสิ่งได้ดีกว่าคนอื่น แต่บางครั้งการโฟกัสที่คำว่า “พรสวรรค์” มากเกินไป อาจทำให้เด็กคิดว่าความสามารถเป็นสิ่งที่ติดตัวมาแต่กำเนิดและไม่สามารถสร้างเพิ่มได้อีกแล้ว⁴

พ่อแม่สามารถชมว่าลูกเก่งและมีความสามารถกว่าใครได้ค่ะ แต่ควรเพิ่มสัดส่วนการชมเชยในแง่ของความพยายามให้มากขึ้น เพื่อปลูกฝังให้ลูกเชื่อว่าตนเองสามารถเรียนรู้อะไรก็ได้ หากมีความตั้งใจ ความพยายาม และไม่ย่อท้อ

ตัวอย่างคำชมเชยที่จะช่วยสร้าง Growth Mindset

เพราะลูกตั้งใจมาก ถึงได้คะแนนดียังไงล่ะ
ครั้งนี้ได้คะแนนไม่ดีก็ไม่เป็นไรนะ ถ้าลูกทบทวนบทเรียนให้เข้าใจมากขึ้น ครั้งหน้าคะแนนจะต้องดีขึ้นแน่
เลขเป็นวิชาที่ลูกไม่ค่อยถนัดใช่ไหม อย่างนั้นลูกอาจต้องใช้เวลาทำแบบฝึกหัดมากกว่าปกติ แม่เป็นกำลังใจให้นะคะ
ลูกมาถูกทางแล้ว สู้ๆ นะ
น้องฝนได้คะแนนเต็มเลยเหรอ หนูลองถามเพื่อนดูว่าทำยังไง เราจะได้ลองเอามาปรับใช้บ้าง

2. ฝึกสมองให้แข็งแกร่ง

นี่ไม่ได้หมายความว่าคุณพ่อคุณแม่ต้องเลคเชอร์ลูกเรื่องสมองแต่ละส่วนนะคะ แต่การสร้าง Growth Mindset มีสิ่งสำคัญอยู่แค่การอธิบายง่ายๆ ให้ลูกเข้าใจว่าสมองมนุษย์เป็นกล้ามเนื้อชนิดหนึ่ง ที่จะแข็งแรงขึ้นได้ด้วยการฝึกฝน¹ โดยเมื่อลูกได้เรียนรู้อะไรใหม่ๆ เซลล์ประสาทในสมองก็จะเชื่อมโยงข้อมูลเข้าด้วยกัน เกิดเป็นการพัฒนาสมองนั่นเอง

ความคิดนี้ทำให้เด็กรู้สึกว่าตัวเองมีอำนาจและสามารถเลือกได้ว่าจะพัฒนาสมองไปในทางไหน เพราะสมองไม่ได้เป็นแค่ก้อนอวัยวะพร้อมความรู้ความสามารถที่ติดตัวลูกมาโดยที่เราไม่สามารถเปลี่ยนแปลงอะไรได้⁴

3. สอนให้ลูกเปิดรับความผิดพลาด

การคอยหลีกเลี่ยงความผิดพลาดอยู่ตลอดอาจทำให้เด็กกลายเป็นคนซึ่งเมื่อล้มเหลวแล้วลุกไม่ได้ โดยพ่อแม่ควรสอนให้ลูกเข้าใจว่าความผิดพลาดไม่ใช่เรื่องน่าอาย ทั้งยังเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการการเรียนรู้ และไม่ว่าใครก็สามารถผิดพลาดได้ทั้งนั้น พ่อแม่อาจเล่าเรื่องที่ตัวเองเคยทำพลาดและสิ่งที่ได้เรียนรู้จากเรื่องนั้น เพื่อปลูกฝังให้ลูกไม่กลัวเมื่อเจออุปสรรค⁴

4. เป็นโค้ชให้ลูก

ว่ากันว่ายิ่งโจทย์ยากเท่าไร ความสำเร็จที่ได้รับมาภายหลังก็จะยิ่งหอมหวานขึ้นเท่านั้น…

พ่อแม่ควรสอนให้ลูกยอมรับความท้าทายและกล้าเผชิญอุปสรรค รวมถึงสนับสนุนให้พยายามไปเรื่อยๆ จนกว่าจะสำเร็จ อาทิ ในการแก้โจทย์เลข หรือทดลองทางวิทยาศาสตร์ แต่อย่างไรก็ดี หากสังเกตว่าลูกเจอทางตันเพราะใช้แต่วิธีเดิมซ้ำๆ ก็ต้องแนะนำให้ลูกเปลี่ยนวิธีรับมือกับปัญหา พร้อมพูดให้ลูกสบายใจว่าสามารถขอความช่วยเหลือได้ทุกเมื่อ²

5. อธิบายจุดประสงค์การเรียนรู้

อีกประเด็นสำคัญที่ทำให้เด็กไม่อยากเรียนรู้ ก็คือไม่เข้าใจว่าจะเรียนไปทำไม¹ พ่อแม่ (และอาจารย์) จึงควรช่วยอธิบายให้เด็กเข้าใจเหตุผลและความสำคัญของสิ่งที่กำลังเรียนอย่างเข้าใจง่าย เพื่อสร้างแรงขับให้เด็กอยากเรียนรู้ด้วยตัวเอง เช่น บอกว่าการเรียนชีววิทยาเป็นพื้นฐานของอาชีพสัตวแพทย์ที่ลูกอยากเป็น การเรียนภาษาอังกฤษจะช่วยให้ลูกสื่อสารกับผู้อื่นได้เมื่อไปเที่ยวต่างประเทศ เป็นต้น

สูตรลับของความสำเร็จของลูกคือความสามารถและความมั่นใจ ทั้งสองสิ่งนี้จะได้มา

ก็ต่อเมื่อลูกมีความพยายามและใช้เวลาฝึกฝน ดังนั้น แทนที่จะชมเชยลูกทุกวัน หรือแทนที่จะเยินยอว่าลูกเกิดมาเก่ง พ่อแม่ควรปลูกฝังให้ลูกเชื่อในความตั้งใจและทำงานหนัก ซึ่งเป็นวิธีคิดที่จะมีประโยชน์ในระยะยาว ทั้งในห้องเรียนและชีวิตของลูกในอนาคตด้วยค่ะ